Fiets en ov: van snelheid naar waardevolle tijd

Inzetten op herstel van duurzame mobiliteit

Fiets en OV vormen een ideale combinatie. De flexibiliteit en snelheid van de fiets op de korte afstand zijn uitstekende eigenschappen voor vervoer naar en vanaf (hoogwaardig) openbaar vervoer. Hoogwaardig openbaar vervoer maakt het mogelijk om lange afstanden snel te overbruggen. Juist daarin schuilt een kans om nu werk te maken van deze gecombineerde reismodus: als we dit nu aanpakken draagt dit bij om ook in de toekomst een aantrekkelijk alternatief te bieden voor andere vervoerwijzen (zoals de auto). Dit zorgt voor herstel van duurzaam en ruimte-efficiënt vervoer.

Reizigers kiezen niet vaak bewust voor duurzaamheid of ruimte-efficiency. De voorkeur hangt vaker af van aspecten als snelheid, gemak en comfort. Om deze keuzes mee te nemen, is het aan te raden huidige ‘beleidsindicatoren’ te verfijnen, zodat de aantrekkingskracht van de fiets en OV-combinatie voor beleidsmakers en (beoogde) gebruikers beter naar voren komt.

Van snelheid naar waardevolle tijd

In 2016 publiceerde Kager et al., een model waarin de snelheid van het vervoermiddel wordt afgezet tegen de bereikbaarheid. Het model laat zien dat de combinatie van fiets en hoogwaardig openbaar vervoer leidt tot een toename in snelheid ten opzichte van de fiets. Daarbij was er een toename in bereikbaarheid ten opzichte van alleen openbaar vervoer. Vanuit ‘het palet van (combinaties van) vervoerwijzen’ is dit ontegenzeggelijk waar.

Om (potentiële) reizigers te verleiden gebruik te laten maken is het afzetten van bereikbaarheid en snelheid echter niet genoeg. Door snelheid te bekijken door de bril van de gebruiker ontstaat een genuanceerder beeld.

Uit onderzoek van reisgedrag van Nederlandse verplaatsingsdata blijkt dat er grofweg zeven groepen zijn te onderscheiden (Shelat et al., 2018). De vraag is of al deze groepen snelheid dermate belangrijk vinden dat dit een doorslaggevende rol speelt in hun modaliteitskeuze.

In de klantenspiramide van Van Hagen behoort snelheid – samen met veiligheid en betrouwbaarheid en gemak – tot dissatifiers. Veiligheid en betrouwbaarheid moet voor iedereen aan een minimumniveau voldoen. ‘Sneller en gemakkelijker’ vindt iedereen een verbetering van het reisproduct; maar comfort en beleving zijn als satisfiers anders per persoon en per reismotief.

Zoveel mensen, zoveel wensen

Door het verrijken van beleving als ‘waardevolle tijdsbesteding’ aan de snelheid uit het model van Kager et al. toe te voegen, verandert het van een model waarin vervoerwijzen beschreven staan naar een model dat inzichtelijk maakt waarom bepaalde groepen (potentiële) reizigers bepaalde (modaliteits)keuzes maken.

Afhankelijk van bijvoorbeeld beleidsambities van overheden kan gekozen worden om in te zetten op het versterken van de fiets en OV-combinatie voor huidige groepen fiets en OV-reizigers (zie figuur 3), door in te spelen op hun wensen (figuur 4). Uiteraard is het ook mogelijk om de fiets en OV-combinatie aantrekkelijk te maken door niet- of onder vertegenwoordigde groepen te verleiden gebruik te maken van de combinatie van fiets en OV.

De invulling van de bovenstaand figuur is afhankelijk van de fiets en OV-reiziger (figuur 3) en diens wensen (figuur 4). Ter illustratie, een reiziger die voor zaken onderweg is, klapt onderweg wellicht graag de laptop open om te kunnen werken. Reistijd wordt dan effectief bestede tijd. Reizigers met dit motief zijn wellicht graag iets langer onderweg, als zij daardoor een groter deel van de reis kunnen werken. Andere reizigers zijn wellicht bereidwillig(er) om een stuk verder te fietsen voor een station, omdat ze hun hoofd kunnen leegmaken of het ’s avonds weer een half uur in de sportschool scheelt. Onderstaand figuur geeft een invulling aan dit idee.

De zeven groepen Fiets- en OV-reizigers uit het onderzoek van Shelat et al. (2018) laten zien welke groepen goed vertegenwoordigd zijn in deze categorie. Het is een eerste aanknopingspunt om te versterken, maar ook om gaten op te vullen. Welke groepen zijn marginaal of niet vertegenwoordigd? Komt dat omdat zij niet of minder reizen? Of omdat zij andere behoeften hebben?

Om inzichtelijk te maken hoe de combinatie van Fiets en OV versterkt kan worden, hebben we verder onderzoek nodig. Het toevoegen van ‘waardevolle tijdbesteding’ laat zien dat de combinatie Fiets en OV een aantrekkelijk alternatief kan zijn, ook als daardoor de reistijd misschien iets langer duurt. Het toevoegen van ‘waardevolle tijdbesteding’ laat zien dat Fiets en OV een aantrekkelijk alternatief kan zijn voor bijvoorbeeld de auto, maar dan is het wel van belang op de juiste manier in te spelen op de behoeftes van de bestaande en potentiële reizigers. Het is nu zaak voor te sorteren op herstel van de OV-markt (post COVID-19) om duurzame alternatieven aan te beiden voor ‘de reiziger van morgen’.

Bronnen en meer lezen

• Kager, R., Bertolini, L., & Te Brömmelstroet, M. (2016). Characterisation of and reflections on the synergy of bicycles and public transport. Transportation Research Part A: Policy and Practice, 85, 208–219.
• Hagen, M. van & Govers, B. (2019). Durven, kunnen en willen fietsen! De klantwensenpiramide voor reizigers toegepast op het fietsbeleid. Bijdrage aan het CVS congres, 21 en 22 november 2019, Leuven.
• Huisman, R., Shelat, S. & Oort, N. van (2017). Fiets én OV: ‘The best of both worlds’. Maart 2017. Verkeerskunde.
• Leferink, T. (2021). Nieuw in de buurt en direct fan van de fiets+trein combinatie! Linkedin-artikel, bekeken op 29 januari 2021.
• Shelat, S., Huisman, R. & Oort, N. van (2017). Understanding the Trip and User Characteristics of the combined Bicycle and Transit Mode. Thredbo conference Stockholm.
• Shelat, S., Huisman, R. & Oort, N. van (2018). Analysing the trip and user characteristics of the combined bicycle and transit mode. Research in Transportation Economics, 69, 68-76