Hoogwaardig openbaar vervoer (HOV): zo laat u bus, trein, metro of tram concurreren met de auto

De belangrijkste daarvan zijn:

1. Kansen voor Bus Rapid Transit in Nederland
2. Productformule voor het Hoogwaardig Openbaar Vervoer
3. Themadatabase DOVA
4. Good practice guide Bus Rapid Transit

Wat is hoogwaardig openbaar vervoer?

Hoogwaardig openbaar vervoer (HOV) staat voor ov-verbindingen - trein, metro, tram of Bus Rapid Transit (BRT) – van hoge kwaliteit. Van hoge kwaliteit is sprake als het openbaar vervoer:

• Met een hoge frequentie rijdt: in de spits meermaals per uur en in de daluren minimaal elk kwartier.
• Snel is: een hoge snelheid kan worden behaald door relatief weinig stops.
• Bijna altijd beschikbaar is: van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat en ook in het weekend.
• Betrouwbaar is: betrouwbare reistijden over de gehele dag, dus ook in de hyperspits. Vaak wordt daarvoor dan ook rekening gehouden in de infrastructuur, bijvoorbeeld door een busbaan of prioriteit in de verkeerslichtenregeling.
• Comfortabel is: er zijn voldoende zitplaatsen op langere afstanden (10 minuten in het voertuig of langer). Comfort heeft ook betrekking op de stations op het netwerk. Dit zijn goed gefaciliteerde ov-knooppunten en daarmee aantrekkelijke verblijfplaatsen.
• Het makkelijk is om een ketenreis te maken: het openbaar vervoer sluit goed aan op ander openbaar vervoer of deelmobiliteit. Bijvoorbeeld via een ov-knooppunt of mobiliteitshub. Hoe beter de HOV-verbinding gevoed wordt - ofwel aansluit op andere vervoersnetwerken - hoe makkelijker het is om een ketenreis te maken.

Hoogwaardig openbaar vervoer vormt de hoofdverbinding in een OV-netwerk en wordt vaak gevoed door andere, meer ontsluitende OV-lijnen.

De noodzaak van hoogwaardig openbaar vervoer

Door zijn hoge kwaliteit kan hoogwaardig openbaar vervoer concurreren met de auto. Het vormt als alternatief voor de auto een belangrijke rol in uitdagingen op het gebied van:

• Mobiliteitstransitie – hoogwaardig openbaar vervoer kan, samen met wandelen en fietsen, het vervoer zo veranderen, dat de stad aantrekkelijker wordt voor iedereen. HOV kan helpen de stad leefbaar, bereikbaar en duurzaam te maken.
• Woningbouwopgave – de grote woningbouwopgave wordt in Nederland grotendeels ingevuld door middel van verstedelijking. De verdichtingsopgaven vragen om meer ruimte om te bouwen. Plek die vooral de auto momenteel inneemt. HOV helpt de stad autoluw te maken.
• Klimaatdoelstellingen – Nederland wil in 2050 klimaatneutraal zijn. In de aanloop daarnaartoe is de ambitie dat HOV-bussen al vanaf 2030 emissievrij zijn. Autoverkeer zal ook geheel emissievrij worden, maar pas jaren later. Schoon HOV is tot die tijd een goed alternatief voor vervuilend autoverkeer.
• Mobiliteitsongelijkheid tegengaan – HOV kan bijdragen aan een ’inclusief mobiliteitsbeleid’ en het voorkomen van vervoersarmoede. Ook zonder (dure) auto kunnen alle groepen binnen de samenleving betaalbaar, snel en comfortabel reizen naar plekken waar onderwijs of werk is.

Zelf aan de slag met hoogwaardig openbaar vervoer: strategische hulpmiddelen en essentiële informatie

Over hoogwaardig openbaar vervoer, met name over de BRT, is al veel gepubliceerd. Als eerste kennismaking met HOV bieden de volgende bronnen een schat aan informatie. Zo kunt u vandaag nog van start met HOV.

1. Kansen voor Bus Rapid Transit in Nederland
   Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM) concludeert in de studie 'Kansen voor Bus Rapid Transit in Nederland' dat de BRT een hoogwaardige aanvulling kan zijn op openbaar vervoer per spoor of als alternatief voor nieuw aan te leggen trein-, lightrail- of metroverbindingen. Deze publicatie wijst per toepassingsgebied de belangrijkste factoren aan voor een succesvolle implementatie.
    
2. Een productformule voor het Hoogwaardig Openbaar Vervoer
   Een bekend voorbeeld van hoogwaardig openbaar vervoer in Nederland is R-Net. De Metropoolregio Amsterdam vat haar visie op HOV samen in de productformule voor het Hoogwaardig Openbaar Vervoer. Het document stamt uit 2010, maar is nog altijd interessant voor wie aan de slag wil gaan met HOV.
    
3. Themadatabase - DOVA
   De website van DOVA, het samenwerkingsverband van de decentrale ov-autoriteiten, is een welkome verzamelplaats met informatie over thema’s die 12 aangesloten provincies, inclusief de Vervoerregio Amsterdam en Metropoolregio Rotterdam Den Haag aangaan. Een van de thema’s is BRT-ontwikkeling.
    
4. Kennisplatform CROW
   Het kennisplatform van CROW geeft, net als het aanverwante Kennisprogramma Verkeer en Vervoer (KpVV), diverse inzichten op het vlak van HOV. CROW organiseert bovendien regelmatig inspiratiedagen.
    
5. Good practice guide Bus Rapid Transit
   Amsterdam en Rotterdam maken deel uit van de C40: een wereldwijd netwerk van bijna 100 steden die streven naar de helft minder CO2-emissies in 2030. De C40 publiceerde onder meer het Engelstalige Good practice guide Bus Rapid Transit.
    
6. Manifest Bus Rapid Transit 
   In het najaar van 2022 presenteerde de overheid het Manifest Bus Rapid Transit als ‘prikkelend en inspirerend’ document. Het manifest stelt onder meer dat BRT een cruciaal onderdeel is in het mobiliteitssysteem van morgen en geeft basisprincipes voor de implementatie van BRT.

Van start met HOV aan de hand van vier vragen

1. Past HOV bij uw doelen?
   De eerste vraag die u natuurlijk stelt is: kan HOV helpen bij de mobiliteitsdoelen die u als provincie of vervoerder heeft? In veel gevallen is die vraag gekoppeld aan een onderzoek hoe rendabel een HOV-lijn is, bijvoorbeeld als u een nieuwe stadswijk op een hoogwaardige manier wilt verbinden met de binnenstad. Met onze verkeersmodellen geven we inzicht in wat de passende vorm van HOV is voor de ontsluiting van het betreffende gebied.
    
2. Met welke modaliteiten vult u uw HOV?
   Kiest u voor een (light)railverbinding of toch voor een BRT-lijn? Of een combinatie van modaliteiten? Het voordeel van een Bus Rapid Transit-netwerk is dat u deze relatief eenvoudig kunt realiseren. Zeker als een aparte busbaan geen noodzaak is. Een BRT-netwerk is bovendien makkelijk kleinschalig op te starten, waarna u na aangetoond succes uw netwerk snel kunt uitbreiden.
   
   Nog meer dan bij BRT geven railverbinding een structurerende werking aan uw stad. Voor bedrijven en instellingen is het aantrekkelijk zich te vestigen in de buurt van een railverbinding, gezien de zekerheid voor de toekomstige bediening.
    
3. Voor welk netwerkontwerp kiest u?
   Weet u welke vorm van HOV u kiest, dan moet u bepalen met welke frequentie het hoogwaardige openbare vervoer op die lijn rijdt, met welke snelheid en waar de stations komen. En natuurlijk hoe de HOV-lijn interacteert met andere vervoersvormen. Al die beslissingen worden genomen in het netwerkontwerp. Goudappel helpt u dat te bepalen door middel van onze eigen OmniTRANS Expert-verkeersmodelleringssoftware. Bovendien hebben we ons eigen ov-team dat alles weet over het ontwerp van HOV-netwerken en verbindingen, zowel op operationeel, tactisch als strategisch niveau.
   
   Met SimBus simuleren we bovendien busstations, inclusief de ideale grootte en locaties van de stations. We hebben regionale verkeersmodellen door het hele land en gebruiken o.a. NDOV- en ov-chipkaartdata die de basis vormen voor een uitstekende kwantitatieve analyse. Gekoppeld aan advies op maat maakt die uw beslissingen rondom HOV een stuk makkelijker.
    
4. Welke partijen betrekt u bij uw HOV-ambities?
   Vanzelfsprekend beslist u nooit alleen of de gewenste HOV-lijn levensvatbaar is. Zorg voor een breed draagvlak door vanaf het begin zowel Rijk, provincie of gemeente als vervoerders en andere stakeholders te betrekken bij uw plannen. Met ons brede netwerk kunnen we daarin een verbindende rol spelen.

Inspiratie: voorbeelden van hoog openbaar vervoer

R-net: snel van A naar B in de Randstad

In de Randstad werken de provincies Flevoland, Noord-Holland, Zuid-Holland, en de Metropoolregio Rotterdam Den Haag en de Vervoerregio Amsterdam samen in R-net (Randstad-net): hoogwaardig openbaar vervoer in de vorm van bussen, trams, metro’s en treinen in herkenbare roodgrijze huisstijl. Onder meer de vervoerders Allgobus, Arriva, Connexxion, EBS, GVB, HTM, NS, Qbuzz en RET bundelen de krachten in R-net. Onderdeel van het R-net is de Bus Rapid Transit-service die voorheen de Zuidtangent heette: een snelle bus tussen Haarlem, Hoofddorp en Amsterdam met een eigen busbaan.

Goudappel deed meerdere studies rondom R-net, waaronder een onderzoek voor de provincie Zuid-Holland naar de netwerkvisie Drechtsteden, een potentie-onderzoek voor R-Net in Zuid-Holland Noord en een onderzoek naar de potentie en verbeteringen in de infrastructuur van de buslijn Zoetermeer-Leiden.

Hoek van Holland: snel van Rotterdam Centrum naar het strand

Om het gebied tussen Hoek van Holland en Rotterdam beter bereikbaar te maken, moest het voormalige treinspoor tussen Hoek van Holland Haven en Rotterdam omgebouwd worden tot metro. Om inzicht te geven in de verwachte hoeveelheid reizigers deed Goudappel vervoerwaardestudies, op lijnniveau en ingezoomd op stations. De Hoekse Lijn werd in 2019 in gebruik genomen. Ook voor de recente (langverwachte) verlenging naar het strand (het unieke metrostation Hoek van Holland Strand) maakte Goudappel een schatting van de vervoerwaarde met diverse methodes van vraagraming.

Regio Amsterdam: groeispurt voor de Zaan-IJ corridor

In de regio Amsterdam evalueerde Goudappel het HOV-beleid, waarna de Vervoerregio het grootste deel van de aanbevelingen overnam. Ook deed Goudappel een potentieonderzoek voor de drukke Zaan-IJ corridor en Purmerend-Amsterdam (in samenwerking met Arcadis), waarbij het keek wanneer een bussysteem daar niet meer passend zou zijn. Conclusie: Zaan-IJ corridor heeft op korte termijn een schaalsprong nodig als gevolg van de geplande ruimtelijke ontwikkelingen.

Route HOV-lijn Leiden-Noordwijk: op zoek naar de snelste route

Goudappel onderzocht de beste route voor de Noordwijkse lijn: via Rijnsburg of via Katwijk? Het werd het laatste. Wie met de bus van Leiden naar Katwijk of Noordwijk wil, kan sinds 2021 in de spits iedere 5 minuten met een R-net bus. Reizigers hebben een kortere wachttijd en zijn daardoor sneller op hun eindbestemming.

Q-link: het snelle busnet in Groningen

De regio verbinden met Groningen Stad. Dat is het centrale idee achter Q-link: zeven lijnen waar Qbuzz haar busdiensten op uitvoert. Op de Q-link lijnen rijdt in de spits elke 10 minuten een bus, en waar nodig nog vaker. Doordat Q-link de belangrijkste bestemmingen in de stad met elkaar verbindt, is overstappen meestal niet nodig. Ook stoppen de buslijnen bij de belangrijkste P+R terreinen langs de route.

Eindhoven: diverse HOV-lijnen

De gemeente Eindhoven breidt haar netwerk aan snelle busbanen steeds verder uit. Inmiddels staat de teller op drie lijnen. Zo is onder meer het Centraal Station verbonden met de luchthaven en betrekt het buurgemeente Veldhoven beter bij de stad. Ook bezoekers van het bedrijventerrein GDC en de Brainport Industries Campus (BIC) kunnen inmiddels op een Bus Rapid Transit stappen. De vierde Eindhovense HOV-lijn is aangekondigd.

Bogotá: grootschalig hoogwaardig openbaar vervoer

In het buitenland springt de BRT in de Colombiaanse hoofdstad Bogotá in het oog. Lange harmonica-bussen doorkruizen de stad via eigen busbanen, voorzien van moderne bushaltes. Deze betaalbare TransMilenio is een vorm van grootschalig hoogwaardig openbaar vervoer, de busdienst brengt dagelijks circa 1,2 miljoen Bogotanen naar hun plek van bestemming.

Benieuwd wat Goudappel voor u kan betekenen?

Van verkennend onderzoek tot de gebruiksfase: in elk stadium rondom de totstandkoming van een HOV-lijn heeft Goudappel ervaring. Of dat nu een analyse is met onze in-huis ontwikkelde verkeersmodellen, zoals OmniTRANS Expert, of het verkennen van belangen en zienswijze van betrokken partijen. Goudappel kent de materie, de omgeving en het belang van goed projectmanagement. Ons OV-team bestaat uit OV-experts die alles weten over het ontwerp van HOV-netwerken en verbindingen, zowel op operationeel, tactisch als strategisch niveau.