LIOR: hét uitgangspunt voor nieuwe projecten in de openbare ruimte

LIOR in het kort

• Een LIOR (Leidraad Inrichting Openbare Ruimte) beschrijft alle technische en functionele eisen voor het inrichten van de openbare ruimte.
• LIOR is ook wel bekend onder de namen Ontwerpaanpak, HIOR (Handboek Inrichting Openbare Ruimte) of LDIOR (Leidraad Duurzame Inrichting Openbare Ruimte).
• Een LIOR biedt houvast voor beheerders, ontwerpers, aannemers en bestuurders. 

Wat is een LIOR?

De LIOR bevat alle relevante wettelijke voorschriften, beleidsregels en richtlijnen voor de inrichting en het beheer van de leefomgeving en openbare ruimte. Wanneer er nieuwe projecten starten in de openbare ruimte is het belangrijk dat iedereen binnen deze projecten weet wat de technische en functionele eisen zijn. De gemeente (meestal het college van Burgemeester en Wethouders) of gemeenteraad stelt hiervoor een LIOR vast met daarin een verzameling van technische en functionele eisen, zoals:

• Beleid: de ruimtelijke indeling van groenvoorziening in nieuwbouwwijken om aan duurzaamheidsdoelen te voldoen. 
• Verkeer: de eisen die gesteld worden aan verkeerscirculatie, zoals de minimale breedte van hoofdwegen.
• Stedenbouw: de minimale afstand tussen gebouwen om privacy en lichtbehoud te waarborgen. 
• Ontwerp: de eisen van afmetingen voor trottoirs in woonwijken voor inclusieve toegankelijkheid (voetgangers, rolstoelgebruikers, kinderwagens).
• Gebruik: het kindvriendelijk en veilig maken van speeltuinen door valdempende materialen en omheiningen te plaatsen, zodat kinderen beschermt zijn tegen onder andere het verkeer.
• Prestatie: de maximale lichtsterkte van straatverlichting, om zichtbaarheid en veiligheid te waarborgen. 
• Constructie: de minimale dikte van de ondergrond bij de aanleg van fietspaden, om verzakking bij zware belasting te voorkomen. 
• Materiaal: gerecycled asfalt gebruiken bij bestrating, om aan de duurzaamheidsdoelen te voldoen. 
• Bouwstoffen: regenwaterafvoersystemen moeten bestaan uit materialen die bestand zijn tegen grote hoeveelheden water, zoals permeabele bestrating. 

Deze eisen komen voort uit wet- en regelgeving, gemeentelijk beleid en praktische kennis en ervaring van (eerdere) betrokken projectleiders, beheerders en ontwikkelaars in de openbare ruimte. De eisen die gesteld worden zijn afhankelijk van het lokale beleid en specifieke doeleinden van een gemeente of regio. 

Andere namen voor LIOR

LIOR is overigens niet de enige benaming voor deze richtlijn. Het document kan ook een andere naam hebben, zoals: Ontwerpaanpak, HIOR (Handboek Inrichting Openbare Ruimte) of LDIOR (Leidraad Duurzame Inrichting Openbare Ruimte).

Is de LIOR verplicht?

Deze beleidsnotitie vormt de basis voor de kwaliteit van beheer van de openbare ruimte. LIOR – zoals de naam al zegt – is een leidraad. Het is niet verplicht vanuit de wetgeving, maar ook zeker niet vrijblijvend. De LIOR sluit namelijk aan bij de wet- en regelgeving en de richtlijnen van het beleid, ontwerp en bouwmateriaal. Deze richtlijnen en gestelde eisen kunnen veranderen door beleidsveranderingen, technologische ontwikkelingen en/of nieuwe wet- en regelgeving. Ook na de uitvoering van projecten kan uit evaluaties blijken dat bepaalde richtlijnen in de LIOR niet meer voldoen aan de gestelde norm. Om ervoor te zorgen dat de gestelde eisen blijven voldoen, wordt een LIOR meestal om de paar jaar (3-5) herzien, maar er is geen vast moment waarop een LIOR verandert. Wanneer het dringend nodig is – bijvoorbeeld als reactie op nieuwe veiligheidsnormen of milieuvoorschriften - kan een LIOR ook tussentijds wijzigen. 

Wie zijn er betrokken bij een LIOR?

Wanneer er veel mensen betrokken zijn bij een project waarvoor een LIOR aanwezig is, is het belangrijk om alle betrokkenen op de hoogte te stellen van de richtlijnen. De partijen die direct betrokken zijn bij een LIOR zijn:

1. Gemeenten: gebruiken de LIOR om beleid te ontwikkelen voor de openbare ruimte.
2. Beleidsmakers: zorgen ervoor dat de ontwikkelde plannen voldoen aan de gestelde eisen uit de LIOR.
3. Stedenbouwkundigen en landschapsarchitecten: gebruiken de LIOR om ontwerpkeuzes te maken, rekening houdend met eisen voor o.a. toegankelijkheid, veiligheid en duurzaamheid.
4. Projectontwikkelaars en aannemers: zijn verantwoordelijk voor de bouw en infrastructuur van de openbare ruimte en moeten de LIOR volgen, zodat hun projecten voldoen aan de gestelde eisen voor o.a. materialen, bouwmethoden en duurzaamheidswaarborging. 
5. Beheerders: gebruiken de LIOR zodat de openbare ruimte veilig, functioneel en goed onderhouden blijft. Denk aan onderhoud van groenvoorziening, riolering en straten. 

Partijen die indirect betrokken zijn bij de LIOR zijn milieu-experts, verkeerskundigen, toezichthouders en inwoners. Deze partijen kunnen betrokken worden bij de planning, het beheer van de openbare ruimte of bij inspraakprocedures van nieuwe projecten. 

Aandachtspunten bij het opstellen van een LIOR 

#1 Denk integraal

Hoewel een LIOR per definitie integraal is, gebeurt het regelmatig dat er te veel wordt ingezoomd op een bepaald onderdeel, zoals op de technische eisen rondom de openbare ruimte. Het is belangrijk om bij de uitwerking ook rekening te houden met de impact op andere onderdelen. Wat betekenen eisen voor beplanting bijvoorbeeld voor de aantrekkelijkheid van een gebied?

Bij Goudappel werken we integraal door plannen voor de openbare ruimte te benaderen vanuit 7 aspecten:

• Sociaal en inclusief: hoe creëren we een toegankelijke openbare ruimte voor iedereen, waar het fijn is om te verblijven?
• Groen en aantrekkelijk: welke beplanting past bij deze plek? Hoe maken we de omgeving aantrekkelijk?
• Duurzaam en klimaatadaptief: hoe gaan we om met hitte, droogte en waterstress?
• Lokale economie: hoe geven we ruimte aan winkels? En hoe maken we deze bereikbaar?
• Identiteit van de plek: past de inrichting die we kiezen bij de identiteit van deze plek?
• Verkeersveiligheid: hoe maken we de openbare ruimte verkeersveilig voor iedereen?
• Gezondheid: nodigt deze openbare ruimte uit tot bewegen en spelen? 

#2 Houd rekening met toegankelijkheid

Helaas is veel van de openbare ruimte nog steeds niet voor iedereen toegankelijk. Denk aan ouderen, mensen met een fysieke- of zintuigelijke beperking, kleine kinderen of mensen met een kinderwagen. Hoewel het uitdagend kan zijn, is het belangrijk om rekening te houden met ieders wensen en behoeften. 

#3 Betrek tijdig de juiste mensen 

Klinkt cliché maar is belangrijk: een LIOR naleven werkt alleen als input van de juiste mensen wordt gebruikt. Om te voorkomen dat belanghebbenden zich niet herkennen in een LIOR, is het belangrijk hen tijdig te betrekken en ervoor te zorgen dat de betrokkenen een goede afspiegeling vormen van de mensen die daadwerkelijk gebruik maken van de betreffende openbare ruimte. 

Rol van Goudappel bij de LIOR

Een LIOR stelt allerlei standaarden voor maatvoering en richtlijnen in de openbare ruimte. In de praktijk blijkt niet altijd alles toepasbaar of betaalbaar. Het is dan belangrijk om op zoek te gaan naar een passende vertaling van de LIOR. Goudappel kan hierbij helpen door samen met gemeenten een strategische ontwerpaanpak op te stellen. Hiermee vertalen we de gestelde richtlijnen: wat en wie krijgt prioriteit? We kijken en denken op strategisch niveau mee, zonder onze integrale blik te verliezen.

Inspiratie uit de praktijk

Samen met onze opdrachtgevers werken we aan een openbare ruimte die bijdraagt aan een gezonde, groene leefomgeving voor iedereen. Met een team van verkeerskundigen, ontwerpers, landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen komen we samen tot integrale visies, plannen en ontwerpen. Ook helpen we met specifieke vraagstukken, zoals het klimaatadaptieve vermogen van een gebied en in hoeverre deze voldoet aan de huidige LIOR. 

Andere inspiratie uit de praktijk: 

• Het bewegwijzeringsplan voor de binnenstad van Hengelo
• Transformatie van het centrum Zelhem tot groene huiskamer van het dorp 
• Toegankelijkheid voor iedereen in Harderwijk