Toekomstbeeld ov in de praktijk: aan de slag met de 5 voornaamste uitdagingen

Uitvoering van het toekomstbeeld ov in het kort:

• Openbaar vervoer speelt een belangrijke rol in de aanpak van maatschappelijke opgaven.
• Van een mobiliteitsvisie naar concrete uitvoering vraagt om goede reizigersprognoses, strategisch mobiliteitsadvies en gedegen doelgroepkennis.
• Voorwaarden voor een betaalbaar en realistisch ov-beleid: een kwalitatieve fact check, een degelijke aanbesteding en geavanceerde verkeersmodellen.

Toekomstbeeld ov: snel, betrouwbaar en betaalbaar hoogwaardig openbaar vervoer in 2040

Een reis per openbaar vervoer in Nederland moet voor iedereen snel, betrouwbaar, gemakkelijk en betaalbaar zijn. Nu en in de toekomst. Om die reden presenteerde het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat begin 2019 het 'Toekomstbeeld OV', samen met decentrale overheden en ov-partijen. Het Toekomstbeeld ov schetst de contouren en doelen van regionaal ov-beleid in 2040. De contouren zijn gevat in 3 pijlers:

1. Focus op de kracht van het ov
2. Drempelloos van deur tot deur
3. Veilig, duurzaam en efficiënt ov

Vertaling naar de praktijk: de uitdagingen

Bij de vertaling van het toekomstbeeld ov naar de praktijk lopen overheden en vervoerders tegen allerlei uitdagingen aan. Dit zijn de vijf belangrijkste.

#1 Woningbouw- en verstedelijkingsopgaven aanpakken met het ov
Het aantal inwoners in Nederland stijgt naar 19 miljoen mensen in 2040. De komende jaren moeten er dan ook ca. 900.000 woningen gebouwd worden. Openbaar vervoer speelt een belangrijke rol bij het bereikbaar maken van deze woningen. Tegelijkertijd kan woningbouw helpen om ov-knooppunten beter te benutten en het ov rendabeler te maken. Maar een toenemend aantal woningen kan ook zorgen voor meer druk op bestaande knelpunten of zelfs nieuwe knelpunten veroorzaken.

Woningbouw en ov kunnen elkaar versterken, maar alleen met een goed doordachte aanpak. De grootste uitdaging is de scheiding van verantwoordelijkheden: de woningbouwopgave is ondergebracht bij het ministerie van Binnenlandse Zaken, terwijl het ministerie van IenW openbaar vervoer in zijn portefeuille heeft. Samenwerking tussen de ministeries, maar ook tussen provincies en gemeenten is essentieel voor succes.

Goudappel begeleidt regelmatig dergelijke samenwerkingsprojecten. Recent onderzochten we bijvoorbeeld voor het ministerie van Binnenlandse Zaken de effecten van woningbouwontwikkeling (o.a. op hubs/stations) op mobiliteitspatronen.

#2 Met ov de economische agglomeratiekracht vergroten
Bereikbaarheid is een belangrijke voorwaarde voor de economische aantrekkelijkheid van een gebied. Openbaar vervoer tussen steden en dorpen en economische centra speelt hierin een grote rol. De breedte van dit thema vormt de echte uitdaging.

Zo moet er nagedacht worden over de betaalbaarheid en toegankelijkheid van openbaar vervoer in relatie tot de auto. Maar ook de bereikbaarheid van economische centrumgebieden en arbeidsplaatsen is belangrijk. De adviseurs van Goudappel kunnen hierbij op verschillende niveaus helpen. Zij denken mee over de economische effecten van een bereikbaarheidsmaatregel maar draaien dit inzicht ook om: welke mobiliteitsmaatregelen dragen bij aan de economische vitaliteit van een gebied?

Een tool die u op weg kan helpen is de Vitaliteitsbenchmark Centrumgebieden. Dat is een tweejaarlijkse rapportage van de toekomstbestendigheid van een centrumgebied, met bereikbaarheid als belangrijke factor.

#3 Verduurzamen van het ov
Nederland wil in 2050 klimaatneutraal zijn. Regionaal is afgesproken dat het ov in 2030 uitstootvrij moet zijn. Het grootste deel van de bussen rijdt inmiddels elektrisch, vooral binnen (middel)grote steden. Voor bussen die langere afstanden afleggen ligt er nog een uitdaging. Lange busritten kunnen alleen elektrisch worden uitgevoerd bij de juiste laadinfrastructuur. Dat vraagt om samenwerking tussen concessiehouders, energieleveranciers, voertuig- en laadinfrastructuur-eigenaren. De adviseurs van Goudappel denken graag mee over oplossingen rondom elektrificatie, bijvoorbeeld door duurzaamheidseisen al binnen aanbestedingen een rol te geven.

Inzetten op openbaar vervoer betekent ook groeiende reizigersaantallen. Om dat op te vangen, is er meer hoogfrequent spoorvervoer nodig. Het Landsdeel Zuid (Noord-Brabant, Limburg en Zeeland) wil rond 2040 een dergelijke verbinding met de Randstad realiseren. Het Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (PHS) van het ministerie van IenW voorziet hierin op de drukste trajecten in de Randstad rond 2028. Goudappel helpt te bepalen hoe realistisch hoogfrequent spoorvervoer is. Onze adviseurs hebben veel ervaring met het opstellen van reizigersprognoses en het in kaart brengen van reizigersstromen in het ov.

#4 Vergroten van de veiligheid, gezondheid en leefbaarheid
(Elektrisch) openbaar vervoer is stil en schoon en de overstap op 30 km/u maakt het ov ook verkeersveiliger. Tegelijkertijd heeft 30 km/u impact op de snelheid en rendabiliteit van openbaar vervoer. Dat brengt keuzes met zich mee. Het ov-netwerk moet daarbij altijd vanuit meerdere perspectieven bekeken worden: vanuit functie en type reizigers. Pas daarna volgt de inrichting van de straat. Gemeenten wordt aanbevolen zo vroeg mogelijk in gesprek te gaan met vervoerders en ov-autoriteiten. Goudappel begeleidt regelmatig zulke trajecten.

Ook het openbaar vervoer zelf moet volgens het toekomstbeeld ov aantrekkelijker worden. Een belangrijke stap daarin is het aanpakken van ov-knooppunten. Dat zijn locaties om vlot, veilig en comfortabel de op- en overstap te maken naar duurzame vervoermiddelen. Ov-knooppunten zijn bovendien verblijfs- en ontmoetingsplekken én kansrijke locaties voor de verdichtingsopgave.

Om het maximale uit ov-knooppunten te halen, werkte Goudappel mee aan de landelijke Actie-agenda voor ov-knooppunten, dat zich richt op een integrale en versnelde aanpak. Ook ontwikkelde Goudappel zelf een strategische aanpak voor het inrichten van ov-knooppunten.

#5 Tegengaan van vervoersarmoede
De Ontwikkelagenda Toekomstbeeld ov stelt dat toegang tot betaalbaar en goed bereikbaar openbaar vervoer van grote waarde is. Het vergroot de ontplooiingskansen van mensen en versterkt de sociale cohesie. Als bepaalde groepen in de samenleving geen of beperkt toegang hebben tot passend vervoer, dreigt vervoersarmoede. Ze hebben minder kansen op de arbeidsmarkt of ervaren een drempel richting onderwijs of zorg.

Goudappel geeft gemeenten geregeld advies rondom vervoersarmoede. Daarbij draait het vaak om de vraag hoe zij vervoersarmoede kunnen herkennen in hun stad en om het toetsen van verschillende oplossingen. Via bijvoorbeeld de IKOB-methode (Integrale Kijk Op Bereikbaarheid) brengen we de bereikbaarheid van werk of voorzieningen in een gebied in kaart. Indien nodig zetten we hierbij belevingsonderzoek in. Belevingsonderzoek geldt als kwalitatieve factcheck. Het maakt het mogelijk in te zoomen op de doelgroep en kan onnodige investeringen voorkomen.

Openbaar vervoer vormt vervolgens een van de oplossingen voor vervoersarmoede. Belangrijke aandachtspunten hierbij zijn:

• Het onderscheiden van doelgroepen: Voor scholieren is snelheid bijvoorbeeld belangrijk, voor ouderen juist toegankelijkheid (‘een halte om de hoek’).
• Een goede verdeling tussen snelle, hoogfrequente lijnen (efficiënt en rendabel) en lijnen ‘door de wijk’ (minder rendabel maar wel belangrijk voor de toegankelijkheid).

Goudappel brengt graag met u in kaart welke keuzes u kunt maken en welke gevolgen die hebben.

Betaalbaar en realistisch ov-beleid: 4 aandachtspunten

Hoe mooi uw ambities voor 2040 ook zijn, de werkelijkheid is weerbarstig: denk aan naweeën van een terugloop in reizigers door corona, personeelstekorten en budgetten die onder druk staan. Door rekening te houden met de volgende aandachtspunten, worden uw ov-beleidsmaatregelen betaalbaar en realistisch:

1. Integrale benadering: of u nu aan de slag gaat met 30 km/u en het ov of wilt weten hoe ov kan concurreren met de auto, een integrale benadering is nodig. Zo kan de BRT (Bus Rapid Transit) als vorm van Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) een aantrekkelijk alternatief zijn voor een spoorlijn. Maar een BRT heeft pas écht maatschappelijke meerwaarde als de snelle buslijn niet ten koste gaat van aansluitende lijnen. Betrek daarom zowel inhoudelijke ov-experts als mensen die het proces kunnen begeleiden, om het grotere plaatje niet te vergeten.
2. Belevingsonderzoek: een kwalitatieve fact check helpt u bepalen of uw mobiliteitsplannen ook echt bij de doelgroep passen. Een belevingsonderzoek voorkomt dat u onnodige uitgaven maakt.
3. Zorgvuldige aanbesteding: het openbaar vervoer (met uitzondering van de grote gemeenten en het hoofdrailnet) wordt openbaar aanbesteed. Een zorgvuldige aanbesteding met aandacht voor duurzaamheid voorkomt overschrijding van het budget.
4. Geavanceerde verkeersmodellen: laat altijd de effecten van ingrepen goed doormeten voordat u een beslissing neemt rond (de aanleg van) openbaar vervoer. Goudappel brengt die effecten in kaart met behulp van geavanceerde OmniTRANS-verkeersmodellen. En met SimBus simuleren we busstations, inclusief de ideale grootte en locaties.

Bij de uitvoering van een toekomstbeeld ov komen veel expertisen samen. Goudappel heeft die in huis: van het opstellen van een belevingsonderzoek tot de inzet van verkeersmodellen. Ook voor diepgravende reizigersprognoses en strategisch mobiliteitsadvies bent u bij ons aan het juiste adres.