Fouten maken is menselijk: welke rol speelt gedrag in verkeersveiligheid?
De daling van het aantal dodelijke verkeersslachtoffers in Nederland die in de jaren zeventig begon, is de laatste tien jaar tot stilstand gekomen. De verkeersveiligheidsambities voor 2030 lijken daarmee onhaalbaar. De maatschappelijke kosten van verkeersongevallen bedragen circa 27 miljard euro per jaar, veel meer dan bijvoorbeeld de kosten van files op het wegennet. Ook zorgen verkeersongevallen voor onrust onder burgers. Het levert grote uitdagingen op voor gemeenten, provincies en ministeries. Wie verkeersveiligheid effectief wilt aanpakken, kan niet om gedrag heen.
Ruimte voor verbetering
In Nederland maken alle weggebruikers samen jaarlijks 15 miljard fietskilometers, 1,8 miljard wandelingen en bijna 140 miljard autokilometers (Bron: CBS). Bij dat astronomisch aantal verplaatsingen hoort een veelvoud aan verkeersmanoeuvres. Remmen, invoegen, oversteken, parkeren en afslaan: het gaat meestal goed, maar helaas niet altijd:
- In 2021 vielen er 582 doden in het verkeer.
- Er waren bovendien naar schatting 6.800 ziekenhuisopnamen met ernstig letsel (MAIS3 of hoger) en 16.000 gewonden met lichter letsel (MAIS2, botbreuken of tijdelijk bewustzijnsverlies) (SWOV, 2022).
- 110.000 mensen bezochten de SEH na een verkeersongeval (VeiligheidNL).
- Daarnaast zorgt het verkeer jaarlijks voor bijna 600.000 behandelingen door een huisarts of medisch specialist (SWOV, 2021).
Grote getallen met veel langdurig leed, zowel lichamelijk als mentaal. Omdat elk slachtoffer er één te veel is, investeren we in ons land veel in verkeersveiligheid. De infrastructuur in Nederland is van hoge kwaliteit. Toch is er nog veel winst te behalen, vooral op het vlak van het gedrag van de weggebruiker.
Fouten maken is menselijk
In het verkeer is er sprake van een verkeersdeelnemer en zijn omgeving. Verkeersonveiligheid vindt plaats wanneer de interactie tussen die twee niet goed verloopt. Dat kan omdat de omgeving niet verkeersveilig genoeg is ontworpen.
Soms is het ontwerp wel goed, maar houdt de verkeersdeelnemer zich (bewust) niet aan de regels of maakt (onbewust) een fout. Sommige ontwerpen ogen zelfs zo veilig dat weggebruikers meer risico's nemen. De zogenaamde 'wil-stand' van de weggebruikers draagt dan negatief bij aan de verkeersveiligheid. Die wil-stand kun je beïnvloeden met educatie, communicatie en handhaving.
Maar zelfs dan is volledig veilig verkeer een niet-realistisch streven (hoe bewonderingswaardig het ook is). Fouten en vergissingen zullen er immers altijd zijn. Wie verkeersveiligheid effectief wilt aanpakken moet daarom niet focussen op óf infrastructuur óf gedrag maar op de interactie tussen die twee.
Verder kijken dan alleen Human Factors
Meerdere onderzoeken wijzen uit dat bij 9 van de 10 ongevallen menselijk gedrag een rol speelt. Sterk nog, in de helft van alle gevallen is het de enige oorzaak. Een effectieve verkeersveiligheidsaanpak is dan ook altijd mensgericht. Aan de basis staat een analyse van de invloed van de omgeving op het gedrag van weggebruikers. Welke aanpassingen verminderen het aantal vergissingen en fouten?
Die invloed van de omgeving op het gedrag is op verschillende manieren vast te stellen. Op basis van data over snelheden, intensiteiten, ongevallen en overtredingen, en op basis van een analyse hoe de weggebruiker omgaat met signalen uit de (verkeers)omgeving. Met andere woorden: kunnen weggebruikers in de praktijk veilig omgaan met de situatie zoals die door de wegbeheerder is ontworpen?
Bij Goudappel gebruiken we daarvoor een Human Factors-benadering. Human Factors gaan over de manier waarop weggebruikers interacteren met andere weggebruikers en met systemen zoals hun voertuig en de infrastructuur. Bij het beoordelen van verkeersveiligheid gebruiken we de Human Factor-aspecten verwachten, waarnemen, begrijpen, kunnen en willen.
Dat geeft antwoord op de volgende vragen:
- Hoe worden signalen uit de infrastructuur verwerkt door de weggebruiker?
- Hoe hebben deze invloed op het aankunnen van de situatie?
- En hoe beïnvloeden ze de wil om verkeersveilig gedrag te vertonen?
Daarnaast is het belangrijk om te kijken naar omgevingsfactoren. Kruispunten en rotondes vallen altijd binnen een ruimtelijke context. Is er bijvoorbeeld een school in de buurt? Dan is het belangrijk dat aspect mee te nemen in de analyse. Ouders die na het wegbrengen van hun kinderen gehaast naar hun werk rijden, zorgen voor een hoger ongevalsrisico. En jonge verkeersdeelnemers gaan anders om met verkeerssituaties dan meer ervaren weggebruikers.
Een effectieve verkeersveiligheidsaanpak in 3 stappen
Een goed onderbouwde verkeerskundige oplossing vraagt in onze ogen dan ook om de volgende 3 stappen:
- Verkeerskundige analyse: integrale analyse van data, ruimtelijke ordening, omgeving en locatie
- Psychologische analyse: zowel op sociaal als cognitief niveau
- Oplossing & Evaluatie
Meer weten over hoe zo'n aanpak eruitziet? Lees het in het whitepaper 'Verkeersveiligheid: zo pakt u het effectief aan' dat u via de link hieronder kunt downloaden.
