Bereikbaarheid, inclusiviteit en duurzaamheid beïnvloeden met prijsbeleid

Project

Landelijk speelt de discussie over betalen naar gebruik ter vervanging van de huidige autobelastingen. Kan een aangepast prijsbeleid bijdragen aan maatschappelijke doelstellingen als bereikbaarheid, inclusiviteit en duurzaamheid? Voor de regio Noord-Nederland onderzochten we welke effecten verschillende vormen van prijsbeleid hebben op verkeer, uitstoot en verdelingseffecten.

In de regio Groningen – Drenthe concentreren banen en voorzieningen zich veelal in stedelijk gebied. Het buitengebied is echter groot en openbaar vervoer is er minder beschikbaar, waardoor ook de autoafhankelijkheid groter is, terwijl de inkomensniveaus daar vaak lager liggen.

De vraag was dan ook: hoe blijft de regio Groningen – Drenthe door het voeren van een bepaald prijsbeleid bereikbaar voor iedereen én kan er tegelijkertijd ingezet worden op duurzame mobiliteit?

Verhaallijnen doorrekenen

Met behulp van personas hebben we drie verhaallijnen uitgewerkt waarin telkens één van de volgende drie thema’s centraal stond:

Bereikbaarheid: in deze verhaallijn staat het toepassen van een heffing rondom de stad Groningen centraal. In de ochtend geldt er een heffing in de richting van de stad en in de avondspits een heffing de stad uit. Ook geldt er een extra verblijfs-/parkeerheffing binnen de ring.
Inclusiviteit: deze verhaallijn gaat uit van een scenario met een gedifferentieerde kilometerheffing naar inkomen in plaats van een vlakke heffing. Huishoudens met een lager inkomen betalen een lagere heffing per kilometer. Ook zijn ov-tarieven met 40% verlaagd.
Duurzaamheid: centraal in deze verhaallijn staat een gedifferentieerde kilometerheffing naar gewichtsklasse van de auto. Voor zwaardere auto's geldt een hoger tarief. Ook is de reiskostenvergoeding in het woon-werkverkeer afgeschaft. Elektrische auto's krijgen extra korting.

Voorbeeld uitwerking persona voor de verhaallijn 'Duurzaam door innovatie'

In de scenario's hebben we steeds de extremen opgezocht: de hoeken van het speelveld. Het is niet de bedoeling om tot concrete aanbevelingen te komen voor de regio maar juist om verschillen in effect te zien bij verschillende scenario’s. Vervolgens zijn deze drie verhaallijnen in modellen doorgerekend om inzicht te krijgen in de effecten van het prijsbeleid op het betreffende thema. We zagen duidelijke verschillen in effecten tussen de drie verhaallijnen, ook wanneer we deze vergeleken met platte kilometerheffing.

Inzichten per verhaallijn

We kunnen concluderen dat het mogelijk is om met prijsbeleid beleidsdoelen en ambities op het gebied van bereikbaarheid, verdelingseffecten en duurzaamheid te realiseren. Hieronder de belangrijkste inzichten per verhaallijn:

Beprijzen maakt bereikbaar: afname autogebruik in de hele regio, vooral rondom de stad Groningen, waar het ov-gebruik stijgt. Beperkte reistijdwinsten en lagere bereikbaarheid van banen dan in andere verhaallijnen.
Mobiliteit voor iedereen: huishoudens met een lager inkomen bereiken meer banen met hetzelfde budget. Totale bereikbaarheid van de regio is hoger dan in scenario 1. Ov-gebruik stijgt licht.
Duurzaam door innovatie: in dit scenario neemt het autogebruik het sterkst af, evenals de autokosten. Het is het meest gunstige scenario voor alle inkomensgroepen en ook het scenario met de meeste emissiereductie door de grote toename van schone auto's.

Meer weten over het aanpakken van mobiliteitsongelijkheid? Lees hier verder.

Verschil in effectiviteit

De maatregelen uit de verhaallijnen laten echter vanuit hun doelstellingen verschillen in effectiviteit zien. Prijsbeleid geeft niet per definitie positieve maatschappelijke effecten, maar prijsbeleid is wel ontwerpbaar: met heldere beleidsdoelstellingen kunnen we beleidsopties vinden die daarbij passen. Een doorlopend proces zal nodig zijn om gezamenlijk die beleidsopties te vinden die voldoen aan politieke ambities en randvoorwaarden.

De gekozen cordonheffing (betalen van een vast gedrag bij binnenrijden van een gebied) in de verhaallijn “Beprijzing maakt bereikbaar” laat geringe reistijdwinsten zien, terwijl hier wel een aanzienlijke verslechtering van de bereikbaarheid tegenover staat. Daarnaast kan een maatregel ook effectief zijn op een domein waar deze in beginsel niet voor vormgegeven is. Zo is de verhaallijn “Duurzaam door innovatie” ook gunstig voor huishoudens met een lager inkomen.

Het moet benadrukt worden dat de uitwerkingen van de huidige verhaallijnen slechts illustraties van mogelijke maatregelen zijn. Uiteraard zijn er ook andere maatregelen of parameterinstellingen mogelijk, die verschillende effecten zullen hebben. Zo kan er bijvoorbeeld gezocht worden naar maatregelen die niet resulteren in hoger autobezit, terwijl alle doorgerekende alternatieven daar wel toe leiden. Welke maatregelen en uitkomsten precies gewenst zijn, vraagt om een discussie.

Lees hier het volledige rapport dat Goudappel opstelde in opdracht van CROW.

Opdrachtgever: CROW
Jaar: 2021-2022